Wetenschappelijk onderzoek
Muziek en dementie
In 2021 was het project ‘Muziek en dementie (MELODIA)’ het onderzoek in de etalage (dit is veelal onderzoek waar (nog) geen overheidssubsidie voor is). Het luisteren naar of maken van muziek heeft mogelijk een positief effect op het ontstaan of verloop van dementie. Senior onderzoeker dr. Betty Tijms, promovendus en arts-onderzoeker Jochum van ’t Hooft en projectleider, neuroloog en hoogleraar Yolande Pijnenburg proberen te achterhalen welke neurobiologische factoren hierbij een rol spelen.
Jochum: “Het luisteren naar of maken van muziek is een van de weinige mogelijkheden om het leven van mensen met dementie aangenamer te maken. Muziek kan een inkijkje geven in wie iemand was voordat de dementie zich manifesteerde. Hoe kan dat en kunnen we hier iets mee?” Muziek spreekt primaire hersengebieden aan die invloed hebben op motivatie, emotie en gedrag. Ook kan muziek, en de manier waarop muziek wordt verwerkt in het brein, helpen om processen in de hersenen beter te begrijpen. Met behulp van hersenscans wordt onderzocht welke hersengebieden actief worden als iemand met dementie luistert naar zijn of haar favoriete muziek. Ook willen de onderzoekers weten hoe verschillende vormen van hersenschade deze activatie beïnvloeden en of bepaalde activatiepatronen samenhangen met specifieke klachten.
“Onze droom is om dit project uit te breiden naar een grootschalig onderzoek om te kijken naar verschillende hersenziekten en op die manier zo veel mogelijk mensen met dementie en hun naasten te kunnen helpen.”
Betty: “Vragen die we hopen te beantwoorden door dit onderzoek zijn: welke hersengebieden worden actief als een dementiepatiënt luistert naar muziek, en wordt deze relatie beïnvloed door de ernst van hersenschade? Is het effect van muziek op hersenactivatie afhankelijk van het type dementie? Daarnaast willen we achterhalen of de mate van hersenactivatie door muziek samenhangt met betere of slechtere scores op neuropsychologische testen. Ons onderzoek kan nieuwe inzichten opleveren in hoe muziek de hersenen kan activeren, zelfs bij hersenschade. Uiteindelijk gaat het natuurlijk om het verbeteren van de kwaliteit van leven voor de patiënt en zijn/haar omgeving. Wij denken dat muziek hierin een grote rol kan spelen,” aldus Betty.
Onderzoekslijnen
1. Op zoek naar de oorsprong
Het ontrafelen van de ontstaansmechanismen is essentieel om te komen tot goede diagnostiek en behandeling van alzheimer en andere hersenziekten. Het onderzoek in de eerste onderzoekslijn richt zich op risicofactoren én beschermende factoren. Hieronder leest u van twee studies de resultaten uit 2021 uit deze onderzoekslijn.
In deze onderzoekslijn werken we samen met fundamentele onderzoekers binnen ons onderzoeksinstituut Amsterdam Neuroscience. Dit is een van de onderzoeksinstituten voor allianties van Amsterdam UMC samen met de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit.
Sven van der Lee
Nieuwe risicofactoren ontdekt
In 2021 zijn er belangrijke resultaten geboekt. Zo ontdekte het onderzoekersteam onder leiding van Sven van der Lee en zijn Spaanse collega’s uit Barcelona zes nieuwe erfelijke risicofactoren voor de ziekte van Alzheimer. Deze nieuwe factoren bevestigen de belangrijke rol van het eiwit amyloid en het afweersysteem in het ontstaan van de ziekte. Hoe deze nieuwe erfelijke factoren de ziekte precies beïnvloeden, is nog niet helemaal duidelijk. Verder onderzoek is hiervoor nodig.
Pieter Jelle Visser
Biologische varianten alzheimer
Onderzoekers Pieter Jelle Visser en Betty Tijms bevestigden in nieuw onderzoek de in 2020 gepubliceerde resultaten. Ze hadden drie biologische varianten van de ziekte van Alzheimer ontdekt, die mogelijk ook verschillend moeten worden behandeld.
Op basis van de resultaten van het onderzoek bij 127 gezonde oudere proefpersonen in 2021 lijkt het dat geneesmiddelen aan specifieke subgroepen moeten worden gegeven, nog voordat de ziekte van Alzheimer is gestart.
2. Diagnose & Prognose
Om op termijn te komen tot behandeling op maat is moleculaire diagnostiek essentieel. Door precies aan te tonen welke ziekteprocessen bij een specifieke patiënt aanwezig zijn, kan in de toekomst de behandeling hier naadloos op aansluiten. Door ontwikkeling van steeds betere diagnostische tests kunnen we hersenziektes al in een vroeg stadium (voordat sprake is van dementie) aantonen. Naast diagnose wordt daarom prognose steeds belangrijker: een gepersonaliseerde voorspelling die antwoord geeft op de vraag van patiënten: “Wat kan ik verwachten?” Hieronder leest u van twee studies de resultaten uit 2021 uit deze onderzoekslijn.
Rik Ossenkoppele
Diagnostische criteria opgesteld
De internationale onderzoeksgroep onder leiding van dr. Rik Ossenkoppele, drs. Ellen Singleton en prof. dr. Yolande Pijnenburg heeft in 2021 als eerste in de wereld diagnostische criteria opgesteld voor de gedragsvariant van de ziekte van Alzheimer. Deze zijn van groot belang om de diagnose nog nauwkeuriger te kunnen stellen in de toekomst en om patiënten de juiste behandeling en adviezen aan te bieden.
Charlotte Teunissen
Implementatie bloedtest
Ook zijn er in 2021 stappen gezet in de ontwikkeling van een bloedtest om mensen in de toekomst sneller en makkelijker zekerheid te kunnen geven over een diagnose. In 2020 bleek al dat bloedbiomarkers voor de ziekte van Alzheimer niet onbereikbaar zijn en dat de resultaten van nieuwe ultragevoelige tests in verschillende studies bijzonder consistent waren. In 2021 is de stap gezet om op papier te zetten welke stadia doorlopen moeten worden om de tests te kunnen implementeren.
3. Interventie & Preventie
Activiteiten uit de derde onderzoekslijn omvatten zowel medicamenteuze als niet-medicamenteuze (zoals leefstijl, voeding, beweging) interventies. In de toekomst zal effectieve behandeling van de ziekte van Alzheimer en andere hersenziekten in een vroeg stadium plaatsvinden voordat er sprake is van dementie. Preventie dus. Hieronder leest u ook van deze onderzoekslijn de resultaten uit 2021 van twee studies.
Voor deze onderzoekslijn werken we nauw samen met het Brain Research Center (uitvoeren van medicijnonderzoek) en de Industry Alliance Office van ons onderzoeksinstituut Amsterdam Neuroscience.
Vivianne Teeuwen
Supportgroepen
Alzheimercentrum Amsterdam biedt supportgroepen aan voor patiënten (en hun naasten) met verschillende ziektes die dementie veroorzaken. Wij bieden zorgprofessionals uit andere medische centra graag de mogelijkheid om deze groepen ook te organiseren in het eigen centrum. Daarvoor is informatie en materiaal beschikbaar. Het materiaal bestaat onder andere uit een draaiboek en verschillende presentaties.
Els Bakker
Video's dementie in coronatijd
POLAR is een onderzoeksproject van Alzheimercentrum Amsterdam, Pharos en Alzheimer Nederland. In dit project doen we onderzoek naar de psychosociale effecten van corona bij de ziekte van Alzheimer. Vanuit dit project zijn er in samenwerking met mantelzorgers en voorlichters video’s ontwikkeld in vijf talen met een korte uitleg over dementie én wat je kunt doen als je te maken hebt met dementie in tijden van corona. Mensen met dementie en hun mantelzorgers hebben het extra zwaar tijdens corona.
Promoties
