‘Stromale cellen heten ze officieel. Maar in de oudere tekstboeken over immunologie ga je ze waarschijnlijk niet tegenkomen’, waarschuwt immunoloog Reina Mebius. ‘Dit is bij uitstek een onderzoeksgebied in ontwikkeling. Wij hebben recent ontdekt dat de stromale cellen, die lang te boek stonden als “alleen maar” steuncellen, eigenlijk een soort regisseurs zijn van de afweer.’

De dendritische cellen waar Yvette van Kooyk aan werkt, kunnen eiwitten opnemen en verwerken die afkomstig zijn van tumorcellen, virussen of bacteriën. Vervolgens kunnen dendritische cellen de eiwitten aan de T-cellen in de lymfeklieren aanbieden voor een gerichte afweerreactie. Mebius: ‘We wisten al dat die stromale cellen een rol spelen bij die ontmoeting tussen dendritische cellen en T-cellen: stromale cellen trekken beide celtypen aan zodat ze naar dezelfde locatie in de lymfeklieren komen. Wat we nu zien is dat de stromale cellen de afweercellen naar heel specifieke niches binnen de lymfeklieren brengen en dat ze daarbij ook een sturende rol hebben. Het lijkt erop dat stromale cellen meebepalen of een cel met rust gelaten moet worden of dat hij vernietigd moet worden door de afweer. Dit is een functie die we al kennen van de zwezerik, maar die blijkt verder te worden afgemaakt in de lymfeklieren.’

Het werk aan de stromale cellen is nog uiterst fundamenteel, erkent Mebius. ‘Tegelijk zien we al wel degelijk praktische toepassingen van dit werk. Als deze cellen inderdaad de regisseurs zijn die wij denken, dan kunnen we daar wellicht ook in sturen. Dan kunnen we proberen de stromale cellen met informatie te voeren waardoor de afweer kankercellen niet met rust laat, maar juist gaat aanvallen. En in andere gevallen, zoals bij de auto-immuunziekte reuma, kunnen we de regisseurs vertellen dat de afweercellen de lichaamseigen cellen met rust zouden moeten laten.’

Om de cellen op die manier te remmen en te stimuleren, wil Mebius eerst de ontstaansgeschiedenis van dit celtype begrijpen. ‘Als je weet waar en wanneer deze cellen worden gevormd, kun je wellicht ook ontdekken met welke signalen je ze kunt remmen of stimuleren. Het is wat dat betreft handig dat de regie die in de zwezerik plaatsvindt ook nog in de lymfeklieren doorgaat, wat we voorheen niet wisten. In de toegankelijke lymfeklieren in bijvoorbeeld de oksel, kan je veel beter sleutelen aan de afweer dan in de zwezerik.’

Ontdekkingen zoals deze maken de immunologie voor Mebius bij uitstek een opwindend vakgebied. ‘Dit staat te boek als een gecompliceerd onderzoeksveld. Maar door dit soort ontdekkingen rond die voorheen eenvoudige steuncellen, vallen ineens weer allerlei ontdekkingen uit het verleden op hun plek. Ik heb al van diverse collega’s gehoord dat deze nieuwe informatie over stromale cellen hun eigen werk in een nieuw, helder licht heeft gezet. Met een beetje geluk kom je het over enkele jaren ook in de immunologische tekstboeken tegen.’