Lezersvragen over ...
Kunst in het ziekenhuis: wat heeft de patiënt daar eigenlijk aan?
Was het je al opgevallen? Amsterdam UMC is één groot gratis museum. Wie door de gangen van het ziekenhuis loopt, maakt een wandeling door de naoorlogse Nederlandse kunstgeschiedenis. De indrukwekkende kunstcollectie telt ruim 7000 werken, waarvan de meeste in de openbare ruimten hangen. Maar waarom eigenlijk? Vragen lezers zich af. Wat doet al die kunst in een ziekenhuis? Heeft het een meerwaarde voor de patiënten? Word je een betere dokter als je naar kunst kijkt? We vroegen het aan Sabrina Kamstra, die begin september na 26 jaar afscheid nam als hoofd Kunstzaken.
1
Wat doet kunst voor de patiënten?
"Mensen die zorg nodig hebben, vinden het vaak prettig als de omgeving meer is dan alleen dat ziekenhuis", vertelt Sabrina Kamstra, voormalig hoofd Kunstzaken. "Kunst doorbreekt die klinische sfeer. Stel je het ziekenhuis eens voor zónder al die kunst. Daarvan knapt niemand op. Kunst vermindert stress, verbetert je stemming en laat je meer op je gemak voelen. En als de omgeving met zorg is samengesteld denken mensen onbewust: dan zullen ze ook wel goed voor mij zorgen." Luistertip: De podcastserie ‘Waarom kunst in het ziekenhuis’, waarin patiënten, zorgmedewerkers, bezoekers en kunstenaars aan het woord komen.
2
Heeft kunst een meerwaarde of zelfs een heilzame werking?
"Naast verfraaiing van de ziekenhuismuren kan kunst troost bieden, voor afleiding zorgen, inspireren", ziet Kamstra. "Bij Kunstzaken krijgen we regelmatig mailtjes binnen van patiënten of naasten waarin ze ons vertellen dat een kunstwerk een absoluut lichtpuntje is geweest tijdens hun verblijf in het ziekenhuis. Niemand komt hier natuurlijk voor z’n plezier. Soms moet je ongelooflijk lang wachten, krijg je nieuws van je arts waarvan je ondersteboven bent. Als je een kunstwerk ziet dat je raakt, kan dat je even laten vergeten dat je ziek bent, je misschien net wat positiever stemmen. Naar kunst kijken maakt je helaas niet ziektevrij maar het heeft in vele opzichten wel een helende werking op de geest."
Leestip: ‘Kan kunst ongeneeslijk zieke patiënten met kanker helpen?
3
Word je door kunst een betere zorgverlener?
"Een fijne omgeving zorgt ook bij medewerkers voor wat afleiding en ontspanning. Van zorgverleners krijg ik regelmatig terug dat het hen helpt om tussen alle hectiek door een rondje kunst te doen en even met iets heel anders bezig te zijn. Weer op te laden na een pittige operatie bijvoorbeeld of een slechtnieuwsgesprek te verwerken.
Derdejaars geneeskundestudenten, onze zorgverleners van de toekomst, kunnen sinds kort ook het vak ‘Kunst kijken’ volgen. Door naar kunst te kijken en erover na te denken, proberen we studenten uit hun comfortzone van protocollen en anatomielessen te halen. Ze écht te leren kijken. Want in hun werk als arts straks moeten ze niet alleen een patiënt zien en denken: aha, symptoom A dus X, maar moeten ze naar de mens als geheel kijken. Kunst helpt studenten hierbij."
4
Zie je het effect van die kunstlessen ook terug in de spreekkamer?
"Hoe je naar kunst kijkt, zo moet je ook naar je patiënt kijken. Met een open blik, dan zie je de details die je anders mist. Kijk zelf maar eens écht naar een schilderij. Je merkt: als ik langer kijk, zie ik steeds meer. Juist die details kunnen een groot verschil maken in de spreekkamer. Is een patiënt bijvoorbeeld heel erg gestrest, eenzaam, onzeker? Dat kan van grote invloed zijn op iemands gezondheid. Artsen herkennen vaak snel een patroon en geven er meteen betekenis aan. Kunst leert je om beter en met meer aandacht te kijken, en om niet meteen te oordelen. Dat is bijvoorbeeld heel belangrijk tijdens een eerste consult."
5
Wat is ideale kunst voor een ziekenhuis?
“Kleur werkt vaak goed, maar ook abstracte kunst en werken met natuurthema’s zoals landschappen en bloemen. De Flowerfields van Elspeth Diederix bijvoorbeeld. Voor de verpleegafdelingen op locatie AMC maakte ze zes unieke fotografische landschappen waarmee ze de buitenwereld naar binnen brengt. Het helpt patiënten zich meer verbonden te voelen met de wereld buiten het ziekenhuis. Misschien droom je wel weg naar je eigen tuin, denk je even niet aan die stomme ziekte."
6
Welke kunst laat je vooral niet zien?
"Kunst met geweld of bloed, dat kom je hier niet tegen. Maar het hoeven zeker niet alleen maar kabbelende beekjes en vrolijke kleuren te zijn. Mensen kunnen ook troost vinden in een somber werk omdat ze zich erin herkennen, zich misschien realiseren: ‘ik ben niet de enige die zich zo voelt.’"
"Opvallend wel, de meeste klachten over onze kunst komen van medewerkers die hun zorgen uiten. ‘Die zwart-witfoto’s, daar zit iemand die ziek is toch niet op te wachten?’ Maar wat iemand wel of niet aanspreekt, dat is zo subjectief. Hoe je naar kunst kijkt dat verandert ook niet meteen als je ziek bent. Je bent nog steeds dezelfde persoon. Wel is het zo dat kunst bij patiënten soms harder kan binnenkomen. Door alle zorgen zijn ze soms gevoeliger voor wat ze zien. Kunst kan daarom veel emoties oproepen. Ook verdriet. Maar dat hoeven we niet per se uit de weg te gaan. Dat verdriet kan bijvoorbeeld ook deel uitmaken van iemands verwerkingsproces.”
Rondje kunst
Foto’s, video’s, wandkleden, beelden, schilderijen en gedichten. Wie hier een rondje kunst maakt, ziet een grote verscheidenheid aan kunstwerken. Kamstra: "Net zo divers als de mensen die hier komen. Zodat er voor iedereen iets bij zit wat troost of afleiding kan bieden.” Nieuwsgierig naar de collectie? Eens per maand organiseert de afdeling Kunstzaken een rondje Kunst. Bijvoorbeeld op 29 oktober, van 12.15 tot 12.45 uur. Startpunt locatie AMC: ingang van de Costerzaal, tegenover de afdeling Communicatie (C0-229). Startpunt locatie VUmc: de foyer bij de Amstelzaal (ZH 0 A 2). Een baliemedewerker kan je de weg wijzen. Deelname is gratis, maar meld je bij interesse wel even aan. Je kunt een deel van de collectie ook online bekijken.
Meer over de Kunstcollectie in Amsterdam UMC
“Het is wat het is. Gewoon. Koeien.” Op een videowall bij de hoofdingang van locatie AMC wordt sinds kort de film When The Cows Come Home getoond.